Toolkit om de aandacht voor seksediversiteit, genderdiversiteit en seksuele diversiteit in zorg en welzijn te vergroten
Seksediversiteit, genderdiversiteit, en seksuele diversiteit
In de Nederlandse wetgeving is op ongeveer 750 plaatsen sprake van begrippen als man, vrouw, vader, moeder, broer, zus enzovoort. Maar nergens staat in de wet beschreven wat de definitie van man en vrouw is. Dat was blijkbaar niet nodig; lange tijd werd er van net gedaan alsof alleen mannenlichamen en vrouwenlichamen bestonden (sekse), dat mensen zich alleen man of vrouw voelden (gender), en dat mannen alleen relaties aangingen met vrouwen (seksuele oriëntatie).
Natuurlijk hebben naast intersekse personen, transpersonen en LHB-personen altijd al bestaan maar door strikte maatschappelijke normen vond bijna iedereen het erg ongemakkelijk om daar over te praten. Sekse, gender, en seksualiteit zijn verschillende onderwerpen, maar delen een belangrijke vraag: wat verstaan we onder man en vrouw?
Daar komt nog bij dat iedereen met alle drie
de onderwerpen te maken heeft en
zichzelf daarom drie vragen kan stellen:
Wat is mijn sekse
Wat is mijn gender
Wat is mijn seksuele oriëntatie
Veel mensen zullen snel een antwoord kunnen geven, voor anderen is het gecompliceerder. Inmiddels is het breed geaccepteerd dat nuance in die antwoorden mogelijk is. Dus niet alleen maar man/vrouw, mannelijk/vrouwelijk, hetero/homo. Antwoorden variëren al naar gelang gevoelens of sociale omstandigheden.
Dit leidt tot zoveel variatie dat we spreken van seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit.
Bron: NNID
Deze toolkit is ook beschikbaar in PDF:
Als je mensen gelijk wilt behandelen, moet je dat
op verschillende manieren doen
Veel organisaties stellen: ‘Wij maken geen onderscheid’ of ’Bij ons is iedereen welkom’. Door geen onderscheid te maken worden echter de specifieke behoeften of problemen van individuele cliënten/bewoners – in dit geval LHBTI personen – niet of onvoldoende gezien, herkend en erkend. Terwijl zo ongeveer 5% van de bevolking LHBTI is…
Hoewel diverse onderzoeken aantonen dat Nederlanders steeds positiever staan tegenover LHBTI personen, blijkt dat LHBTI’ers toch regelmatig te maken krijgen met negatieve reacties, discriminatie of uitsluiting, ook in de zorg- en welzijns- sector. Dit heeft invloed op welzijn en de gezondheid; LHBTI personen kennen vaak meer (met name psychische) gezondheidsproblemen zoals depressie of verslaving. Daarnaast hebben zij vaak te maken met andere en kleinere sociale netwerken dan hetero’s: zij kunnen niet altijd terugvallen op kinderen, familie of buren.
Voor meer informatie: www.movisie.nl/lhbti-emancipatie.
Niet omdat ik anders wil zijn, maar omdat ik mezelf wil zijn.
Heteronormativiteit speelt een rol in de aandacht voor seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit: veel bestuurders, managers, zorg- en welzijnsmedewerkers en vrijwilligers zijn zich onvoldoende bewust van de aanwezigheid van LHBTI personen in hun organisatie.
Voor een deel speelt de ‘onzichtbaarheid’ van LHBTI personen daarin een rol: door de negatieve ervaringen durven veel mensen niet uit te komen voor hun seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit. Voor veel oudere (en ook veel bi-culturele) LHBTI personen komt daarbij dat zij zijn opgegroeid in een maatschappij waarin homoseksualiteit een taboe, zonde, ziekte of misdrijf was.
Het ‘uitkomen voor wie je bent’ en spanning rondom acceptatie, het behoren tot een minderheid of te maken krijgen met pesten of discriminerend gedrag heeft zowel psychische als sociale gevolgen, vaak ook op langere termijn. Daarom is en blijft specifieke aandacht voor LHBTI personen noodzakelijk. Zodat ook zij – net als iedereen – zich écht welkom en veilig voelen om zichzelf te kunnen zijn.
ROZE LOPER EN ROZE LOPER SCAN©
De Roze Loper, het keurmerk voor LHBTI-vriendelijkheid in zorg en welzijn, heeft als doel de sociale acceptatie van LHBTI personen in zorg- en welzijnsinstellingen te bevorderen leidend tot acceptatie van seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit in zorg en welzijn.
Cliënten/bewoners van een Roze Loper organisatie voelen zich meer gezien en veilig in hun seksuele- en genderidentiteit. Daarnaast wordt de organisatie meer inclusief in het algemeen. De Roze Loper wordt toegepast in woonzorg- en thuiszorginstellingen, organisaties voor mensen met een beperking, welzijnsorganisaties, GGZ en ziekenhuizen.
De geboden instrumenten zijn gecategoriseerd volgens de thema’s van de Roze Loper Scan:
Bewustwording
Openheid & Respect
Empowerment &
continue passende Aandacht
Privacy
& Veiligheid
Voor meer informatie over de Roze Loper ga naar www.rozezorg.nl
Verhalen delen over ‘anders zijn’, vroeger en nu
Uit het onderzoek ‘Aandacht voor roze ouderen’ bij Roze Loper-instelling BrabantZorg in 2019-2020 door de Radboud Universiteit Nijmegen blijkt dat de aandacht voor roze ouderen een positieve wending kan geven aan het leven van individuele roze ouderen. Zo voelen sommige ouderen na de verhuizing naar een woonzorglocatie van BrabantZorg de ruimte om alsnog uit de kast te komen. De Roze Loper-activiteiten worden veel en graag bezocht, ook door LHBTI-wijkbewoners.
Bij veel activiteiten bij BrabantZorg wordt aandacht besteed aan roze ouderen door verbanden te leggen met ‘anders-zijn’, vroeger en nu. Uit het onderzoek blijkt dat bewoners door deze aanpak zelf verhalen delen, die vervolgens weer als aanknopingspunt worden gebruikt om het gesprek over sekse-, gender- en seksuele diversiteit aan te gaan. Belangrijk hierbij is dat zorgprofessionals naast ervaringskennis ook achtergrondinformatie krijgen en informatie over bejegening.
(bron: www.movisie.nl/artikel/onderzoek-aandacht-roze-ouderen-brabantzorg, 19-11-2020)
Ondanks de groeiende aandacht voor seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit zijn er nog veel instellingen in de welzijnssector die LHBTI’s niet meenemen in hun (inclusie)beleid. Veel welzijnsinstellingen vinden het bestaan van gender- en seksuele diversiteit zo vanzelfsprekend dat specifieke aandacht juist ontbreekt. Ook is er nog sprake van ongemak binnen veel welzijnsorganisaties.
Welzijnswerk richt zich op het welzijn van mensen in hun eigen leefomgeving en op mogelijkheden voor ontmoeting in hun eigen buurt. Meer en meer ouderen blijven zelfstandig thuis wonen, vaak met ondersteuning van welzijnswerk.
Veel (met name oudere) LHBTI’s vinden weinig (h)erkenning bij hun omgeving, waardoor ze zich sneller terugtrekken en minder gauw meedoen aan activiteiten. Dit vergroot de kans op sociaal isolement en eenzaamheid.
Meer aandacht in welzijnswerk
Welzijnsorganisaties kunnen LHBTI-vriendelijkheid bevorderen door thema’s als seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit bespreekbaar maken, en door activiteiten te organiseren die over deze thema’s gaan. Maar ook door er niet automatisch vanuit te gaan dat iedere relatie een heterorelatie is. Informatie en activiteiten uit deze toolkit kunnen daarbij gebruikt worden.
De instrumenten in deze toolkit sluiten aan op de 3 thema’s van de Roze Loper Scan zodat organisaties die aan een of meer van deze aspecten aandacht willen besteden gerichter relevante mogelijkheden kunnen selecteren.
WIST U DAT…
- 20% van de homo- of biseksuele ouderen bang is voor negatieve reacties van medebewoners in zorginstellingen?
- bewoners/cliënten minder gemakkelijk over hun geaardheid durven te praten als je er automatisch van uit gaat dat ze hetero zijn?
- in een wijk met 2000 bewoners er zo’n 100 lesbisch, homo of biseksueel zijn en er gemiddeld acht transgenders wonen?
- LHBTI personen zich, vaker dan hetero’s, niet veilig voelen in hun woonomgeving of minder binding met hun buurt of buren hebben?
- Er ongeveer 190.000 intersekse personen in Nederland zijn
- meer dan de helft van de transgender personen te maken heeft gehad
- met ernstige bedreigingen of geweld in de openbare ruimte?
HOE KUNT U DEZE TOOLKIT GEBRUIKEN?
Deze toolkit bevat informatie en suggesties om seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit in zorg- en welzijnsorganisaties te agenderen en aandacht voor LHBTI personen te implementeren, versterken en te borgen in de organisatie. De nadruk ligt hierbij vooral op LHBTI ouderen.
Om aandacht te besteden aan seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit is een samenhangende en organisatiebrede aanpak het meest effectief (het organiseren van enkele ‘losse’ activiteiten blijkt minder effectief).
De aanpak slaagt alleen als het door de hele organisatie wordt gedragen en niet op de schouders van één persoon rust. Samenhang in activiteiten, continuïteit, samenwerking en langetermijnvisie zijn van belang, net als inbedding in het beleid en de dagelijkse praktijk. Deze toolkit biedt suggesties voor een samenhangende, gevarieerde aanpak zodat de aandacht voor seksediversiteit, genderdiversiteit en seksuele diversiteit zowel in de praktijk als beleidsmatig versterkt en geborgd kan worden. Met enige creativiteit zijn de genoemde suggesties ook voor jongere LHBTI personen en in andere settingen (zoals in organisaties voor mensen met een beperking en de GGZ) geschikt.
Specifiek voor de gehandicaptenzorg is de Instrumenten box seksuele diversiteit ontwikkeld
WAT VINDT U IN DEZE TOOLKIT?
Deze toolkit bevat verschillende mogelijkheden om de aandacht voor seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit in zorg- en welzijnsorganisaties te vergroten, onderverdeeld in ‘informatie’ en ‘activiteiten’.
Informatie
bevat een overzicht van (verwijzingen naar) relevante (achtergrond) informatie, literatuur, goede praktijkvoorbeelden en sites over (vooral) LHBTI ouderen. Deze informatie kan gebruikt worden voor de onderbouwing van een LHBTI-inclusief beleid, voor deskundigheidsbevordering of om bepaalde activiteiten inhoudelijk voor te bereiden.
Activiteiten
dit deel biedt mogelijkheden die ingezet kunnen worden voor of met groepen bewoners/cliënten en hun naasten, medewerkers of vrijwilligers. Dat kan variëren van allerlei vormen van amusement tot deskundigheidsbevordering. Sommige activiteiten kunnen voor meerdere doelen ingezet worden. De meeste activiteiten vragen voorbereidingstijd en er zijn kosten aan verbonden.
De geboden instrumenten zijn gecategoriseerd
volgens de thema’s van de Roze Loper Scan.
Bewustwording Openheid & Respect
Empowerment &
continue passende Aandacht
Privacy & Veiligheid
Bewustwording Openheid & Respect
Empowerment &
continue passende Aandacht
Privacy & Veiligheid
Stappenplannen om de professionele aandacht voor seksuele diversiteit te vergroten
Documentaires over LHBTI ouderen dragen bij aan het vergroten van de kennis over en de zichtbaarheid van deze groep. Zij kunnen zorgen voor meer bewustwording, begrip en respect.
Hieronder een aantal documentaires met of over LHBTI ouderen die in een zorginstelling (gaan) wonen en waarmee zij dan geconfronteerd worden. De documentaires kunnen gebruikt worden als onderdeel van een training of een gesprek met bewoners/cliënten.
Roze50+ You Tube kanaal
Roze 50+ heeft een eigen YouTube kanaal waar regelmatig nieuwe films of documentaires op geplaatst worden. www.youtube.com
Deze websites bieden meer informatie over seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit in zorg en welzijn, met name over LHBTI ouderen.
- www.rozezorg.nl: over de Roze Loper, met o.a. de Roze Loper Scan©
- www.roze50plus.nl: over Roze 50+, met o.a. een kennisbank voor zorgmedewerkers
- www.zorgvoorbeter.nl/diversiteit: over werken aan (seksuele) diversiteit in de zorg
- www.movisie.nl/lhbt: themadossier over LHBTI, met o.a. praktijkvoorbeelden
- www.coc.nl/thema/50plus: belangenbehartiging van roze 50-plussers
- www.transvisie.nl; belangenorganisatie, die zich vooral richt op de
zorg aan transgender mensen, volwassenen, jongeren en kinderen. - www.nnid.nl: Nederlands Netwerk Intersekse/DSD
- www.transgendernetwerk.nl belangenorganisatie voor transgender personen
Informatie voor bewoners en medewerkers
Een van de manieren om te laten zien dat een bk/l, organisatie aandacht besteedt aan seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit is dit expliciet te benoemen in flyers en folders. Voor zowel (toekomstige) bewoners/cliënten en hun naasten als voor (nieuwe) vrijwilligers en medewerkers wordt duidelijk dat deze organisatie LHBTI personen welkom heet. Voor LHBTI personen zelf is het een duidelijk statement dat deze organisatie zorgt voor een open, tolerante en veilige sfeer, zodat ook zij zichzelf kunnen zijn.
Activiteiten met focus op LHBTI-ouderen
In dit deel vindt u activiteiten voor of met groepen cliënten/bewoners en hun naasten, medewerkers en vrijwilligers.
Deskundigheidsbevordering voor medewerkers en vrijwilligers draagt bij aan het versterken van de aandacht voor seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit.
Medewerkers en vrijwilligers volgen een training of workshop om hun kennis, professionele houding en vaardigheden ten opzichte van LHBTI personen te verbeteren. Aspecten als coming out, de leefstijl en de levensloop van LHBTI senioren en de specifieke problematiek, situatie en diversiteit van deze groep komen aan de orde.
Trainingen en Workshops
De trainingen of workshops zijn interactief en dynamisch van opzet, waarbij deelnemers werken met casuïstiek, en ervaringen en meningen met elkaar uitwisselen. Deze trainingen of workshops zijn vooral gericht op bewustwording van eigen waarden en normen ten aanzien van seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit, het vergroten van de kennis over (oudere) LHBTI personen en het oefenen van vaardigheden, met als doel de professionaliteit van medewerkers en vrijwilligers te versterken.
Online trainingen
Naast trainingen of workshops kunnen medewerkers en vrijwilligers ook een of meer online trainingen volgen. Ze kunnen dan in eigen tempo en op een zelfgekozen tijd en plaats hun kennis, professionele houding en vaardigheden ten opzichte van LHBTI personen verkennen en verbeteren.
Voorlichting
Trainingen en Workshops
Activiteiten met een Roze Randje
Zorg- en welzijnsorganisaties organiseren veel activiteiten voor bewoners in hun woon-/zorgcentrum of hun wijk. Veel van deze activiteiten kunnen van een ‘roze randje’ voorzien worden. Zo kan een ‘Roze of Regenboogdiner’ georganiseerd worden, bijvoorbeeld op Valentijnsdag, met een roze of juist veelkleurig menu. En waarom niet ook een uitstapje naar een van de Prides in ons land? Of een regenboogvlag als bingoprijs?
Door activiteiten met een roze randje te organiseren kunnen organisaties laten zien dat ze staan voor diversiteit en inclusie. Ze geven aandacht aan LHBTI personen zodat zij zich ook kunnen herkennen en welkom voelen. Een activiteit met een roze randje kan de aanleiding zijn tot een gesprek over seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit en over LHBTI ouderen. Activiteiten zijn voor cliënten/bewoners en hun naasten, zorgmedewerkers en vrijwilligers.
Regenboogkookworkshop door SWOA Arnhem
De Regenboogkookworkshop wordt vier keer per jaar georganiseerd. Hou hiervoor de agenda en Facebookpagina in de gaten!
ABC Alliantie Welzijn en Cordaan organiseren een roze pubquiz
Een film vertonen met een LHBTI thema is een goede manier om seksuele diversiteit, genderdiversiteit en seksediversiteit zichtbaarder en bespreekbaar te maken. Dergelijke films bieden ook (h)erkenning voor LHBTI personen.
Films met een LHBTI thema dragen bij aan begrip en kunnen leiden tot minder uitsluiting en discriminatie. Uit onderzoek blijkt dat films waarin de kijker de wereld ziet vanuit het perspectief van iemand die veel te maken heeft met discriminatie bijdragen aan minder discriminatie en uitsluiting. Zeker wanneer de onrechtvaardigheid wordt onderstreept, kan dit leiden tot minder vooroordelen ten aanzien van mensen uit de betreffende groep. Wanneer je voelt of ziet wat de gevolgen van discriminatie zijn voor iemand anders, word je inlevingsvermogen vergroot en nemen vooroordelen af. (bron: www.kis.nl)
Enkele voorbeelden van films met een LHBTI thema (die ook voor een ‘ouder’ publiek geschikt zijn) zijn:
- Chez Nous (Nederland, 2013) Komedie
Bertus is een gevoelige man die opgegroeid is in kindertehuizen. Z’n vader vertrok voordat hij überhaupt geboren was en zijn moeder was te labiel om voor hem te zorgen. Als hij dan in de puberteit erachter komt dat hij op mannen valt vindt hij steun bij Adje, Adje blijkt de vader voor hem te zijn die hij nooit heeft gekend. Uiteindelijk gaat Bertus voor Adje werken en treedt dan elke avond op als dragqueen Bertie in Adjes café chantant Chez Nous in Amsterdam. Lees meer op Wikipedia - The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert (Australië, 1994) Komedie/ Road movie
Een Australische komische roadmovie uit 1994. De regie en het scenario lag in de handen van Stephan Elliott. De film wordt gezien als een homo–campklassieker. Lees meer op Wikipedia - The Wedding Banquet (USA, 1993) Drama
Een film geregisseerd door Ang Lee. De film gaat over een homoseksuele Taiwanese immigrant in de Verenigde Staten, die een schijnhuwelijk sluit om op deze manier zijn traditionele ouders tevreden te stellen en zijn geaardheid voor hen te verbergen. Andere films van Ang Lee waarin homoseksualiteit een belangrijk thema is, zijn Brokeback Mountain en Taking Woodstock. Lees meer op wikipedia - A Single Man (USA, 2009) Drama
De film is het regiedebuut van de beroemde en succesvolle modeontwerper Tom Ford. Het is een verfilming van het gelijknamige boek van Christopher Isherwood. De hoofdrol wordt vertolkt door Colin Firth. Lees meer op Wikipedia - Pride (VK, 2014) Komedie
De film is gebaseerd op een ware gebeurtenis. Een groep holebi’s zamelde geld in voor de getroffen gezinnen tijdens de Britse mijnstaking in 1984, wat zou uitmonden in de Lesbians and Gays Support the Miners-campagne. De National Union of Mineworkers was niet geneigd om openlijk samen te werken met deze groep mensen wegens de publieke opinie ten opzichte van homo’s en lesbiennes in Groot-Brittannië in de jaren 1980. Lees meer op Wikipedia - The Danish Girl (VK, 2015) Drama/Romantiek) Meer films met een LHBTI thematiek zijn vooral te vinden op artifilm.nl, cinemien.nl of qffu.nl
Een Brits–Amerikaanse film uit 2015 onder regie van Tom Hooper, gebaseerd op het gelijknamige boek van David Ebershoff. Het boek is de gefictionaliseerde biografie van Lili Elbe, geboren als Einar Wegener, (1882–1931), een Deense kunstschilderes en een van de eerste transseksuelen die een geslachtsaanpassende operatie ondergingen.[2] De film ging in première op 5 september op het 72ste Filmfestival van Venetië.[3] Lees meer op Wikipedia - Torch Song Trillogy
Een Amerikaanse komedie-dramafilm uit 1988, aangepast door Harvey Fierstein uit zijn gelijknamige toneelstuk. De film werd geregisseerd door Paul Bogart en met Fierstein als Arnold, Anne Bancroft als Ma Beckoff, Matthew Broderick als Alan, Brian Kerwin als Ed en Eddie Castrodad als David. Lees meer op Wikipedia (eng.)
Een fototentoonstelling kan op laagdrempelige en beeldende wijze aandacht besteden aan LHBTI ouderen. De foto’s en teksten van LHBTI ouderen brengen bezoekers in contact met deze groep.
Een fototentoonstelling is zeer geschikt in combinatie met een andere activiteit uit deze toolkit, een landelijke dag (als IDAHOT, Coming Out Dag of Roze Zaterdag) of als kick off van een Roze Lopertraject. Omlijst met een openingsborrel en introductie door een gastspreker wordt op beeldende wijze het onderwerp ter sprake gebracht. Het is gebleken dat ook de lokale media van deze activiteit gecharmeerd zijn.
Voor cliënten/bewoners en hun naasten, zorgmedewerkers, vrijwilligers en management, bestuur en beleidsmedewerkers.
Een muzikaal optreden kan de bewustwording en zichtbaarheid van LHBTI vergroten. Een ‘roze’ optreden kan aanleiding zijn voor een gesprek over seksediversiteit, genderdiversiteit en seksuele diversiteit.
Er zijn veel artiesten die een ‘roze’ repertoire brengen: liedjes waarin LHBTI-zijn een rol speelt. Soms gaat de tekst over de liefde tussen twee mannen of twee vrouwen, soms wordt een tekst aangepast (‘hij’ wordt ‘zij’ of omgekeerd) of zijn het teksten van bekende LHBTI zangers of zangeressen, zoals Robert Long, Wim Sonneveld of Claudia de Breij. Sommige artiesten treden op als drag-queen of in travestie.
