‘Op een dag merkte ik hoe ik uitkeek naar de afspraak met de fysiotherapeut. Eindelijk even praten, eindelijk aangeraakt worden. Al was het zeker geen ontspannende massage, maar ging het om best pijnlijke oefeningen na een heftige schouderblessure.’
Voor veel ouderen is de fysiotherapeut, thuiszorg of huisarts, van groot belang. Het zijn voor sommige mensen de enige contactmomenten in de week. Schrijnend, zeker wanneer je je realiseert dat dit professionele contacten zijn en geen vrienden of familie betreft.
Of zoals een oudere het ooit verwoorde: ’Er is eigenlijk niemand meer die me bij mijn voornaam noemt.’
Bij ouderen ligt de kans op eenzaamheid op de loer. Bij LHBTI+ (lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender en intersekse personen) ouderen is die kans nog groter dan bij mensen die zich als hetero en/of cisgender identificeren. Dit komt onder meer omdat ze vaak minder contacten hebben: ze hebben minder goed contact met hun familie, minder vaak een partnerrelatie en zijn vaker kinderloos. 1
Jaap: ‘Tijdens mijn huwelijk heb ik mijn homoseksuele gevoelens weggestopt. Als ze maar even naar boven durfden komen, heb ik er alles aangedaan ze weer diep terug te stampen. Voor de buitenwereld waren we een ‘gewoon gezin’. Maar ik ging eraan kapot. Ik leefde samen met m’n gezin, maar ik voelde me zo eenzaam als wat! De dag na mijn pensioen kreeg ik een hartinfarct. ‘Gelukkig dacht, ik, nu ben ik overal van af.’ Maar ik ben er nog.Dankzij de gesprekken met arts en psycholoog in de revalidatie periode, realiseerde ik me, dat ik het roer nog om kon gooien.’ Jaap ging na ruim 40 jaar huwelijk op zichzelf wonen. Toen hij eindelijk openlijk voor zijn gevoelens uitkwam, keerden kinderen, kleinkinderen, familie en kerkgenoten hem de rug toe. Er brak een eenzame tijd aan, waarin hij steun vond bij de mensen van de Roze Salon. ‘Ik moest een enorme drempel over om naar binnen te durven. Maar wat was het goed! Daar kon en kan ik helemaal mezelf zijn.’
De Roze Salon is een plek waar LHBTI+ ouderen elkaar kunnen ontmoeten. Vaak worden deze initiatieven samen met een welzijnsorganisatie georganiseerd en voeren verschillende namen, Regenboogcafé 50+, COC senioren salon of Roze50+ ontmoetingsgroep.
Regenboog ouderen kozen vroeger vaak om wat verder van hun woonplaats uit te gaan, om te vermijden dat zij gezien werden bij een homobar. Zodra men minder mobiel wordt, kan dat niet meer en ondervinden LHBTI-ouderen vaak dat er weinig ‘gelijkgestemde’ contacten in de directe omgeving zijn.
Martha: ‘Sinds mijn ogen zo achteruit zijn gegaan, kan ik geen auto meer rijden en openbaar vervoer is ook lastig geworden. Ik ging graag naar de Roze 50+ club, maar dat gaat nu niet meer. Ik mis de gezelligheid. Soms voel ik me echt opgesloten in m’n appartementje. Je wil niet weten hoe belangrijk het is om mensen om je heen te hebben aan wie je niks hoeft uit te leggen.’
De grootste eenzaamheid lijkt soms te komen door het niet open te kunnen zijn en een negatief zelfbeeld. Thomas: ‘Toen ik jong was werd er nergens over gesproken. Wat op de een of andere manier wel duidelijk was dat mijn gevoelens slecht, vies en zondig waren. Als je ‘zo’ was, hoorde je er niet bij. Die angst voor afwijzing is altijd gebleven.’
Afwijzing en pesterijen ervaren regenboog ouderen soms ook in zorginstellingen. ‘Een van de andere bewoners spuugde naar me in de lift. ‘Vieze pot, beet ze me toe. Ik wist niet goed aan wie ik het moest vertellen.’ Ook een moeder (92 jaar) met een transgender dochter ondervond problemen in het verpleeghuis waar ze woonde. ‘Wanneer ik in de recreatiezaal kwam hoorde ik ze al kletsen. Dat is de moeder van dat manwijf! Een paar keer kon ik het nog wel langs me af laten glijden, maar op een gegeven moment kon ik er niet meer tegen. Ik bleef op mijn kamer. Ik heb me nog nooit zo eenzaam gevoeld.’
Deze verhalen maken duidelijk hoe belangrijk het is dat er plekken zijn waar LHBTI-ouderen gelijkgestemden op een veilige en vertrouwde manier kunnen ontmoeten. Waar de Roze Salons zich richten op wat grotere groepen en gezelligheid, daar staat bij de Gekozen Familie juist het kleinschalige, het elkaar echt beter leren kennen en elkaar ondersteunen centraal. De gekozen familie, officieel Support Your Chosen Family, is een project van Roze 50+.
Het project richt zich op (oudere) lesbische vrouwen, homomannen, biseksuelen, transgenders en intersekse personen (LHBTI’s) die weinig familie hebben en/of niet zo veel contacten hebben in hun woonomgeving. Juist met het ouder worden komen dan vragen als: ‘met wie kan ik leuke dingen doen, een wandeling maken of samen eten?’ ‘Wie kan ik dingen toevertrouwen?’ ‘Wie kan er even sinaasappels voor me kopen als ik met griep in bed lig?’
Voor dat soort dingen heb je een netwerk van fijne mensen nodig. Mensen die over en weer voor elkaar klaar staan. Een soort familie, maar dan met familieleden die je zelf kiest. Belangstellenden voor een Support Your Chosen Family groep hebben eerst een kennismakingsgesprek met een van de ‘familieleden’ om te zien of de verwachtingen overeenkomen. Soms gebeurt het dat iemand die zich aanmeldt professionele hulp nodig heeft. Zo nodig wordt er dan een doorverwijzing geregeld.
Behalve initiatieven zoals de Roze salon en een gekozen familie die zich speciaal richten op lhbti+ ouderen, is het ook heel erg belangrijk dat zorg- en welzijnsorganisaties meer lhbti+ sensitief worden. De voorbeelden van pesterijen op basis van seksuele oriëntatie of genderidentiteit binnen de zorginstellingen illustreren het belang hiervan. Medewerkers en vrijwilligers kunnen getraind worden in LHBTI-sensitiviteit, zodat zij meer kennis hebben over deze doelgroep, hun eventuele eigen handelingsverlegenheid kunnen onderzoeken en beter signalen kunnen herkennen. Dit draagt bij aan zorg op maat, waarin iedereen zichzelf kan zijn. Dat leidt weer tot vermindering van gevoelens van eenzaamheid. Immers wanneer je aan de koffietafel gewoon mee kan praten, zonder angst om je fotoalbums te laten zien of te vertellen dat je een lesbische relatie had, voelt iedereen zich werkelijk welkom en gezien!
Wilt u meer informatie over het project de Gekozen familie en het werk van Roze 50+, neem dan contact op met info@roze50plus.nl of kijk op www.roze50plus.nl
Eveline van de Putte en Manon Linschoten, namens St. Roze50+
Factsheet knelpunten Eenzaamheid
(De namen van genoemde personen zijn gefingeerd, hun verhalen niet)
1 Elmer, Van Tilburg & Fokkema, 2022)*
